مطالعه تطبیقی حق بر سلامت روان در نظام حقوقی ایران و انگلستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد رشته حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

10.22091/cpl.2023.9532.1001

چکیده

بیماران روانی که در طول تاریخ مجنون خطاب می‌شدند، مطرودان جامعه و محرومان از حقوق اولیه خود بودند. حق بر سلامت روان راهی برای دستیابی به حقوق پایمال شده آنان و بهبود زیست روانی تمام افراد جامعه را نوید می‌دهد. این حق بشری یکی از مؤلفه‌های اصلی حق بر سلامت به‌طور کلی است و با همراهی دولت‌ها به منصه بروز و ظهور می‌رسد. مداخله دولت در این حق، در راستای فراهم کردن شرایطی برای برخورداری از منابع و امکاناتی است که دستیابی به سلامت روان را هموار می‌کند. بر این مبنا، پژوهش پیشِ‌رو با روشی توصیفی، تحلیلی، به بررسی نظام حقوقی انگلستان می‌پردازد تا با نظر به ساختارها و هنجارهای حقوقی موجود به میزان تأمین این حق در این کشور دست یابد. انگلستان با پیش‌بینی قانون در حوزه سلامت روان، به چارچوب‌بندی مسائل بیماران روان می‌پردازد و با وجود دادگاه‌های سلامت روان، دادخواهی حقوق تضییع‌شده آنان را ممکن می‌کند. در آخرین مرحله نیز با پیش‌بینی ساختار و تشکیلاتی در مسیر کاهش آسیب‌های روانی جامعه و بهبود آن گام برمی‌دارد. در مقابل، وضعیت ایران با فقدان چنین هنجار، ساختار و تشکیلات خاص قضایی با ابهامات متعدد در خصوص وضعیت سلامت بیماران روان روبه‌رو است. توجه به رویکرد انگلستان به‌عنوان نخستین دارنده قانون سلامت روان می‌تواند، راهکار مناسبی پیشِ روی ایران در قاعده‌گذاری قرار دهد.

تازه های تحقیق

از آغاز تدوین اسناد بین‌المللی حقوق بشر، دولت‌ها تلاش برای تأمین حق بر سلامت را همچون الزامی گریزناپذیر به دوش می‌کشند. با ورود این الزام به هنجارهای حقوقی داخلی، تضمین آن ممکن می‌شود. حق بر سلامت روان، به‌عنوان بخشی از حق بر سلامت به‌طور کلی نیز باید از این هنجارها بهره‌مند شود. این مفهوم در نظام حقوقی انگلستان با قاعده‌گذاری به حمایت از بیماران روان تضمین حقوقشان، بهبود زیست روانی تمام افراد جامعه گام برداشته است و با پیش‌بینی نهاد مستقل قضایی در صورت نقض آن، نیز راهکاری برای جبران خسارات را ارائه می‌دهد. این رویکرد، دستیابی افراد به خصوص بیماران روانی را بهبود می‌بخشد. هر چند تمام حق بر سلامت روان و نظم حقوقی منبعث از آن، بر نص استوار نیست. اما، چارچوب‌بندی و تأمین حقوق افراد در نظام‌های حقوقی با هنجارها ممکن می‌شود و متأسفانه این موضوع در ایران مغفول مانده است. نظام حقوقی ایران برای سامان حقوق اولیه بیماران روان و نسبت به جبران خسارت و نقض حقوق آنان رویکرد منسجمی اتخاذ نکرده است. تنها جایگاه قانونی نسبت به این مسئله در معافیت از مسئولیت کیفری یافت می‌شود و بایست با توجه به تجربه دیگر کشورها در قانون‌گذاری این حوزه، اقدامات لازم را به عمل آورد. حق بر سلامت روان در این سطح، حرکت به‌سوی ارتقای حق بر سلامت روان که رویکردی توسعه محور دارد در دستور کار کشورها قرار می‌گیرد و خود موضوع پژوهشی مجزا خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Right to Mental Health in the Legal Systems of Iran and England

نویسندگان [English]

  • mohammad jalali 1
  • sediqe elahyane 2
1 Assistant Professor of Public Law, Faculty of Law of Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
2 MA Graduate of Public Law, Faculty of Law of Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Individuals with mental illnesses, historically referred to as "mad," have been marginalized and deprived of their fundamental rights. The right to mental health offers a pathway to reclaiming their violated rights and improving the psychological well-being of all members of society. This human right is a fundamental component of the right to health and emerges through the cooperation of governments. State intervention in this right aims to create conditions that facilitate access to resources and facilities for achieving mental health. Based on this premise, this research employs a descriptive-analytical approach to examine the legal system of England in order to assess the extent to which this right is secured in the country, considering its existing legal structures and norms. England addresses issues related to mental patients through the enactment of laws in the field of mental health, and through specialized mental health courts, it enables the judicial restoration of their violated rights. In its latest stage, England also takes steps towards reducing societal psychological harm and improving mental health through the provision of structural and organizational frameworks. In contrast, the situation in Iran lacks such norms, specific judicial structures, and faces multiple uncertainties regarding the status of mental health patients. Considering England's approach as the first country to enact mental health legislation can provide suitable solutions for Iran in establishing legal frameworks.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Right to Mental Health
  • Iranian Healthcare System
  • English Mental Health Court
  • Mental Health Law
  • Ministry of Loneliness
  • Welfare Organization

مراجع

آیین‌نامه اجرایی بند (ز) ماده ۴۲ قانون مدیریت خدمات کشوری، معاونت ریاست جمهوری، 1389.
اصغرزاده امین، صفیه؛ شاه محمدی، داود؛ (۱۳۸۷)، مجموعه قوانین موجود در ارتباط با بیماران روانی در ایران»، اندیشه و رفتار 16، ش (۴).
اصغرنیا، مرتضی؛ (1395)، چالش‌ها و الزامات دولت‌ها در تنظیم مقررات در حوزه سلامت»، حقوق پزشکی 37، ش (۱۰).
اظهارنظر کارشناسی درباره لایحه حمایت از حقوق افراد مبتلا به اختلالات روانی، گزارش کارشناسی، شماره مسلسل 18352، 19/5/1401
بشیریه، تهمورث؛ (۱۳۸۷)، «تعامل مفاهیم حقوقی و روان‌پزشکی جنون»، مطالعات حقوق خصوصی 7، ش 3۸.
جولایی، حسن و دیگران؛ (1397)، «مروری بر مفاهیم سیاست‌های کلی سلامت ابلاغی مقام معظم رهبری»، فرهنگ و ارتقاء سلامت 2، ش (۲).
حاتمی، حسین، رضوی، سیدمنصور و افتخار اردبیلی، حسن(1398)، کتاب جامع بهداشت عمومی، چهارم، ج اول تهران: انتشارات ارجمند.
حبیبی‌نوده، فرهاد و دیگران؛ (1397)، «تدوین چارچوب راهبردی به‌منظور عملیاتی نمودن توسعه کمی و کیفی بیمه‌های سلامت در راستای تحقق ماده 9 سیاست‌های کلان سلامت ابلاغ شده توسط مقام معظم رهبری»، فرهنگ و ارتقاء سلامت 4، ش (۲).
دبیرنیا، علیرضا؛ (۱۳۹۷)، جایگاه قوانین برنامه توسعه در قانون اساسی ایران؛ «برنامه‌ریزی در راستای وظایف قوه قضائیه»، نشریه حقوقی دادگستری 83، ش (۱۰۶).
راسخ، محمد؛ (1393). حق و مصلحت مقالاتی در فلسفه حقوق، فلسفه حق و فلسفه ارزش، ویراست دوم، جلد اول، چاپ پنجم تهران: نشر طرح نو.
‍‌ رحمدل، منصور؛ (۱۳۸۴). «بیماری‌های روانی و بار اثبات در سیستم عدالت کیفری ایران»، حقوق خصوصی 9، ش (۳).
سیاست‌های کلی سلامت، (1393).
سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ (1384).
صالحی، علی‌رضا؛ خانی، محمد؛ فروغی، مصطفی؛ (1391)، «مسؤولیت کیفری و اختلالات روانی بر مبنای DSM»، حقوق پزشکی 23، ش (۶).
عباسی، محمود؛ خسروی، علیرضا؛ (1391)، اسکیزوفرنی و مسؤولیت کیفری ناشی از آن از دیدگاه قانونگذار ایران، حقوق پزشکی 22، ش (۶).
عباسی، بیژن؛ (1400)، حقوق اداری، چاپ ششم، تهران: دادگستر.
غلامی، نبی‌اله؛ عباسی، محمود؛ سلطانی‌کوهبنانی، سکینه؛ (1397)، مفهوم جنون در قانون مجازات اسلامی؛ موضوعیت یا طریقیت»، حقوق پزشکی 44، ش (۱۲).
قانون اقدام تأمینی، مصوبات مجلس شورا، (۱۳۳۹).
قانون انتخابات ریاست جمهوری، مصوبات مجلس شورا، (۱۳۶۴).
قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، مصوبات مجلس شورا، (۱۳۷۸).
قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی، مصوبات مجلس شورا، (۱۳۸۳).
قانون ساماندهی بهداشت و درمان براساس اصول سوم (3)، بیست‌و‌نهم (29) و چهل‌و‌سوم (43) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوبات مجلس شورا، (۱۳۸۱).
قانون مجازات اسلامی، مصوبات مجلس شورا، (۱۳۹۲).
قانون مدیریت خدمات کشوری، مصوبات مجلس شورا، (۱۳۸۶).
گزارش رد اصلاح ماده 35 قانون انتخابات ریاست جمهوری، شماره 1-31/کش. 6/10/1391، مرکز پژوهش‌های مجلس.
لایحه قانونی راجع به تشکیل سازمان بهزیستی کشور. مصوب 24/03/1359.
نصراصفهانی، مهدی؛ عطاری مقدم، جعفر؛ (1396)، «تدوین پیش‌نویس قانون سلامت روان»، روان‌پزشکی و روانشناسی بالینی ایران 23، ش (۱۱).
نوربالا، احمدعلی؛ (1390)، سلامت روانی - اجتماعی و راهکارهای بهبود آن»، مجله روان‌پزشکی و روانشناسی بالینی ایران (اندیشه و رفتار) 17، ش (۲)، (پیاپی 65).
Barber, P., Brown, R., & Martin, D. (2009). Mental Health Law in England and Wales. British Library Cataloguing in Publication.
Bartlett, P., & Sandland, R. (2007). Mental Health Law Policy and Practice. 3rd Edition. New York: Oxford University Press.
Beezhold, S., Pandey, A., & Pandey, A. (2015). The Effect of the 2007 Amendments to the Mental Health Act (England and Wales) on the Rate of Detentions. European Psychiatry, 30.
Bluglass, R. (1984). The Origins of the Mental Health Act 1983: Doctors in the House. Bulletin of the Royal College of Psychiatrists, 127–134.
Cohen, J. (2007). Understanding Treatment Without Consent. London: Routledge.
De Silva, M., & Jonty, R. (2014). Mental Health for Sustainable Development.
Department of Health. (2015). Fact Sheet: The Equity Act.
DHSS. (1957). Report of Royal Commission on the Law Relation to Mental Illness and Mental Deficiency 1954-1957. London.
Fanning, J. (2018). New Medicalism and the Mental Health Act. London: Bloomsbury Publishing Plc.
Fennell, P. (2004). Treatment without Consent. In A. Dyson & J. Harris (Eds.), 1st edition. London: Routledge.
Funk, M. (2005). Mental Health Law: A Practical Guide. New York: Oxford University Press.
Godefroy, S. (2022). Mental Health & Mental Capacity Law for Social Workers: An Introduction. In Mental Health & Mental Capacity Law for Social Workers: An Introduction (pp. 35-54). SAGE Publications, Inc.
Government of the United Kingdom. (/www.gov.uk/government/news/loneliness-minister/). Accessed on 2022/02/02.
Government of the United Kingdom. (1946). An Act to Provide for the Establishment of a Comprehensive Health Service for England and Wales, and for Purposes Connected Therewith, 9 & 10 Geo. 6 c. 81.
Government of the United Kingdom. (1983). An Act to Consolidate the Law Relating to Mentally Disordered People.
Kelly, B. D. (2015). Dignity, Mental Health and Human Rights: Coercion and the Law. England: Ashgate.
Kenyon, F. E. (1968). Psychiatric Emergencies and the Law: The Impact of Mental Health Act 1959. London: Oxford University Press.
Kinderman, P. (2019). The Mental Health Act: A Manifesto for Mental Health. Palgrave Macmillan.
Madhani, P., & Rix, K. J. B. (2016). Mental Health: Detention under Mental Health Act – England and Wales. In Encyclopedia of Forensic and Legal Medicine (Second Edition). Elsevier.
OECD. (2014). Focus on Health: Making Mental Health Count.
Ogloff, J. R. P., Caton, R., Roberts, R., & Roesch, R. (1993). The Insanity Defense: Legal Standards and Clinical Assessment, (2), 78-163.
Parliament of Great Britain. (1713). Vagrants Act.
Parliament of Great Britain. (1774). Madhouses Act 1774.
Parliament of the United Kingdom. (1959). An Act to Repeal the Lunacy and Mental Treatment Acts 1890 to 1930, and the Mental Deficiency Acts 1913 to 1938, and to Make Fresh Provisions with Respect to the Treatment and Care of Mentally Disordered Persons and with Respect to Their Property and Affairs, and for Purposes Connected with Matters Aforesaid.
Peay, J. (2003). Decisions and Dilemmas: Working with Mental Health Law. London: Hart Publishing.
Regional Committee for the Eastern Mediterranean. (2006). The Role of Government in Health Development. World Health Organization.
Richards, E. P. (2007). Public Health Law as Administrative Law: Example Lessons. Journal of Health Care Law and Policy, (10), 61-88.
The Parliament of the United Kingdom. (2014). The Care Act.
Tylor, J. (2022). Removing People with Intellectual Disabilities and Autism from the England and Wales Mental Health Act. The Lancet Psychiatry, 9(3).
United Kingdom. (1834). Vagrancy Act.
United Kingdom. (2005). An Act to Make New Provision Relating to Persons Who Lack Capacity; to Establish a Superior Court of Record Called the Court of Protection in Place of the Office of the Supreme Court for Connected Purposes.
World Health Organization. (2001). The World Health Report: Mental Health New Understanding, New Hope. Geneva.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار