نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• سید مجتبی واعظی

استاد گروه حقوق عمومی و بین الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

اهمیت مطالعه تطبیقی در حوزه حقوق اداری که برخلاف سایر رشته‌های حقوق داخلی تا حدود زیادی وامدار حقوق خارجی است بر کسی پوشیده نیست. در این میان مطالعه دادرسی اداری که بیشترین سهم را در استقرار و توسعه حقوق اداری در الگوهای مهم حقوقی داراست، اهمیتی فزون‌تر می‌یابد. در این نوشتار ضمن بررسی ویژگی‌ها و تمایزات الگوهای شاخص دادرسی اداری در جهان، برآنیم تا نشان دهیم تمایزات مذکور تا چه حد ریشه در مبانی هریک از نظام‌های حقوقی مربوطه داشته و تا چه حد و با چه کیفیتی در مؤلفه‌های دادرسی، انعکاس یافته است. در بین انواع دسته‌بندی‌هایی که از الگوهای دادرسی اداری صورت پذیرفته، دسته‌بندی کشورها بر اساس معیار سازمانی و صلاحیت، معنادارتر و جامع‌تر به نظر می‌رسد؛ از این منظر شاهد تقسیم‌بندی کشورها در سه الگوی وحدت قضایی (انگلیسی)، دوگانگی قضایی (فرانسوی) و مختلط (آلمان-بلژیک) هستیم. نوع تعریف از مفهوم کلیدی نفع عمومی، نسبت بین قواعد ماهوی و شکلی، ماهیت رابطه قاضی و اداره و بالاخره وحدت یا دوگانگی رژیم حقوقی و مراجع قضایی، ازجمله مهم‌ترین محورهای مبنایی مؤثر بر شکل‌گیری و تمایز یک الگو نسبت به الگوهای دادرسی دیگر است که کم‌وبیش در کیفیت و شیوه دادرسی، موضوع کنترل و اختیارات قاضی اداری، خود را نشان می‌دهد.

تازه های تحقیق

در عرصه نظارت بر اداره، بدون تردید نظارت قضایی فراگیرترین و قانون‌مندترین نوع نظارت محسوب می‌شود که عموم شهروندان را در تحقق اصل حاکمیت قانون، به‌صورت عام و موردی به نحو قابل ملاحظه‌ای سهیم می‌سازد. نهاد دادرسی اداری با مبنای پیش‌بینی مرجعی هرچه کارآمدتر (به لحاظ آشنایی با مقررات اداری و نیز سازمان و اقتضائات اداره) در مقام نظارت قضایی بر اداره تأسیس و توسعه‌یافته است. بااین‌حال، هر کشور با توجه به سنت‌های حقوقی و سیاسی خود با موضوع مذکور برخورد نموده است.

در این نوشتار ضمن بررسی ویژگی‌ها و تمایزات الگوهای شاخص دادرسی اداری در جهان، نشان داده‌ایم تمایزات مذکور تا چه حد ریشه در مبانی حقوق هریک از نظام‌های حقوقی مربوطه داشته و تا چه حد و با چه کیفیتی در مؤلفه‌های دادرسی، انعکاس یافته است. در بین انواع دسته‌بندی‌هایی که از الگوهای دادرسی اداری صورت پذیرفته، دسته‌بندی کشورها بر اساس معیار سازمانی و صلاحیت، معنادارتر و جامع‌تر به نظر می‌رسد؛ از این منظر شاهد تقسیم‌بندی کشورها در سه الگوی وحدت قضایی (انگلستان، آمریکا)، دوگانگی قضایی (فرانسوی) و مختلط (آلمان-بلژیک) هستیم. نوع تعریف از مفهوم کلیدی نفع عمومی، نسبت بین قواعد ماهوی و شکلی، ماهیت رابطه قاضی و اداره و بالأخره وحدت یا دوگانگی رژیم حقوقی و مراجع قضایی، ازجمله مهم‌ترین محورهای مبنایی مؤثر بر شکل‌گیری و تمایز یک الگو نسبت به الگوهای دادرسی دیگر است که کم‌وبیش در کیفیت و شیوه دادرسی، موضوع کنترل و اختیارات قاضی اداری، خود را نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

• آیین دادرسی
• دادرسی اداری
• صلاحیت
• قانون‌مندی
• نظارت قضایی

عنوان مقاله [English]

A Comparative Analysis of the Fundamentals and Components of Administrative Justice

نویسنده [English]

• Seyed Mojtaba Vaezi

Professor of Public and International Law Department, Faculty of Law and Political Sciences, University of Shiraz, Shiraz,

چکیده [English]

The significance of comparative study in the field of administrative law, which heavily relies on foreign legal frameworks unlike other domestic legal fields, cannot be overstated. Within this context, the examination of administrative justice, which plays a pivotal role in the establishment and evolution of administrative law in influential legal systems, becomes increasingly important. This article aims to explore the characteristics and distinctions of administrative justice models across the globe, with a focus on the legal foundations of each respective legal system and the extent to which these distinctions are reflected in the procedural components. Among the various classifications of administrative justice patterns, the classification of countries based on organizational criteria and competency appears to be the most meaningful and comprehensive. From this perspective, countries can be categorized into three models: judicial unity (English model(, judicial duality (French model(, and mixed system (Germany-Belgium model(. Key factors such as the definition of the concept of public interest, the relationship between substantive and formal rules, the nature of the judge-administration relationship, and the unity or duality of the legal framework and judicial authorities significantly influence the formation and differentiation of each justice model. These factors manifest themselves to varying degrees in the quality and manner of justice, as well as in the issue of control and the authorities of the administrative judge.

کلیدواژه‌ها [English]

• Administrative Justice
• Judicial Control
• Jurisdiction
• Legality
• Procedure