اتکاء به آراء عمومی در نظام‌های دموکراتیک و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

10.22091/cpl.2024.9763.1005

چکیده

فلسفه اصلی تأسیس نظام سیاسی در یک جامعه دموکراتیک، ایجاد سازوکارهای لازم جهت شناسایی و تضمین حقوق و آزادی‌ها است و به همین منظور، نظام نمایندگی مورد شناسایی قرار می‌گیرد تا مجموعه قدرت سیاسی مستقر در نهادهای سیاسی- حقوقی از طریق انتخابات آزاد، آراء مردم را به قانون و سیاست تبدیل کنند. بر همین اساس، اعتبار مجموعه نظام سیاسی و عملکرد حکومت با معیاری تحت عنوان آراء و رضایت مردم مورد سنجش قرار می‌گیرد. بدین ترتیب تمامی اجزاء حکومت از فرایند یک رابطه سیاسی- حقوقی تأسیس و حکومت به پشتوانه آراء عمومی، قدرت عمومی را به نمایندگی از سوی شهروندان اِعمال می‌کند. حاکمیت مبتنی بر ارزش‌های دینی دارای مبانی و اصولی است که آن را از سایر اشکال حکومت متمایز می‌کند؛ به‌نحوی‌که تشکیل آن در هر جامعه‌ای مستلزم وجود ساختارهای خاص اجتماعی و فرهنگی و باور اکثریت مردم به اختصاص مبانی حاکمیت به خداوند است. به نظر می‌رسد قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در موارد قابل توجهی از الگوی مدرن تبعیت کرده است و اراده ملّت را به‌عنوان بُنیانِ حکومت مورد شناسایی قرار داده است به‌نحوی‌که حفاظت از حاکمیتِ ملّت به‌عنوان غایتِ اصلی قانون اساسی» و تضمین حقوق و آزادی‌ها به‌عنوان غایتِ اصلی حکومت» را مورد توجه قرار داده است. پژوهش حاضر به‌صورت توصیفی- تحلیلی و با رویکرد حقوق عمومی مدرن تدوین گردیده و در پاسخ به این سؤال که «آراء عمومی در نظام‌های دموکراتیک و قانون اساسی ایران از کدام، مبانی، جایگاه و کارکِرد برخوردار است؟» انجام شده است.

تازه های تحقیق

ویژگی‌هایی یک نظام دموکراتیک که در این پژوهش مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت، حکایت از این دارد که حتی در نظام‌های مدرن و به ظاهر دموکراتیک هم نمی‌توان قاطعانه از حاکمیت مؤثر و ابتکاری مردم سخن گفت بلکه جوهر دموکراسی با چالش‌های زیادی مواجه گردیده به‌نحوی‌که این سیستم به تنهایی قادر به تضمین حقوق و آزادی‌های مردم نیست. امروزه هر چند تشکیل قدرت سیاسی و راهبری آن در نظام‌های دموکراتیک از فرایند یک رابطه سیاسی گذر می‌کند و آراء مردم از طریق نظام‌های انتخاباتی به قدرت تبدیل می‌گردد. اما، به نظر می‌رسد در غیاب شکل‌گیری صحیح افکار عمومی و گفتمان عمومی، سیاست و قانون حاکم بر شهروندان، لزوماً به منزله انعکاس اراده واقعی مردم تلقی نمی‌گردد. مشارکت فعال مردم در فرایند حکمرانی و ارزیابی مستمر اَعمال حکومت توسط مردم مستلزم رفع موانع متعددی است. بخشی از این موانع به‌صورت اجتناب ناپذیر با ظهور مدرنیته و عصر صنعتی شکل گرفته و در مواردی، دموکراسی را از یک مفهوم جوهری به یک فرایند شکلی تنزل داده است. بررسی و تحلیل بیشتر در این مورد از موضوع پژوهش خارج است و به همین میزان اکتفا می‌شود.

در نظام جمهوری اسلامی ایران؛ هدف قانونگذار اساسی این بوده است که اراده مردم را در تمامی طول حیات نظام سیاسی احراز کند و به همین منظور، سیستم جمهوری را مورد شناسایی قرار داده است تا تمامی ارکان و ساختارهای قدرت، دائماً اعتبار «قدرت سیاسی» خود را از رأی مردم کسب کنند و به همین دلیل است که مطابق قانون اساسی تمامی قدرت سیاسی باید از طریق انتخابات تولید و بازتولید شود و بدون گذر از مجرای انتخابات، هیچ «قدرت سیاسی معتبری» تشکیل نخواهد شد. روح حاکم بر نویسندگان مجلس بررسی نهایی قانون اساسی در مقدمه قانون اساسی و عبارت‌های بکار برده شده در آن از قبیل «سپردن سرنوشت مردم به دست خودشان» و «ایجاد زمینه مشارکت در تمام مراحل تصمیم گیری های سیاسی و سرنوشت ساز برای همه افراد اجتماع» مؤید شناسایی حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

and the Constitution of the Islamic Republic of Iran Relying on public votes in democratic systems

نویسنده [English]

  • Alireza dabirnia
Associate Professor of Department of Public Law, Faculty of Law at University of Qom.
چکیده [English]

The main philosophy of establishing a political system in a democratic society is to create the necessary mechanisms to recognize and guarantee rights and freedoms. For this purpose, the representative system is recognized so that the political power that is in the hands of political and legal institutions, through free elections, turns people's votes into law and policy.Accordingly, the validity of the government is measured by the votes and satisfaction of the people. In this way, all the components of the government are established through the process of a political-legal relationship. The government exercises public power on behalf of the citizens and relying on their votes. Governance based on religious values has foundations and principles that distinguish it from other forms of governance in such a way that its formation in any society requires the existence of special social and cultural structures and the belief of the majority of people in assigning the foundations of governance to God. It seems that the Constitution of the Islamic Republic of Iran has followed the modern model in significant cases and has recognized the will of the nation as the foundation of the government; Protecting the sovereignty of the nation as the main goal of the constitution and guaranteeing rights and freedoms as the main goal of the government have been considered.The current research is descriptive-analytical and has been compiled with the approach of modern public law and in response to the question that "what are the foundations, position and function of public opinion in the democratic and constitutional systems of Iran?"

کلیدواژه‌ها [English]

  • Public votes
  • democratic system
  • constitution
  • Islamic Republic of Iran
  • rights and freedoms
  • governance

مراجع

آربلاستر، آنتونی؛ (1379)، دموکراسی؛ ترجمه حسن مرتضوی؛ تهران: نشر آشیان.
 ایوبی، جحت الله؛ (1382)، اکثریت چگونه حکومت می‌کنند؛ تهران: نشر سروش.
 بارنت، اریک؛ (1386)، مقدمه‌ای بر حقوق اساسی: ترجمه عباس کدخدایی؛ چاپ دوم، تهران: نشر میزان،.
برناردی- برونو؛ (1382)، مردم سالاری در تاریخ اندیشه غرب؛ ترجمه عباس باقری؛ تهران: نشر نی.
 بشیریه، حسین؛ (1383)، جامعه‌شناسی سیاسی، چاپ دهم، تهران: نشر نی.
 بیتام، دیوید؛ (1383)، دموکراسی و حقوق بشر؛ ترجمه محمد تقی دلفروز؛ تهران: نشر طرح نو.
 دبیرنیا، علیرضا؛ (1395)، قدرت مؤسس: کاوشی در مبانی حقوق اساسی مدرن؛ چاپ دوم، تهران: نشر شهر دانش.
دو میشل، آندره؛ لالومی یر، پی یر؛ (1376)، حقوق عمومی، ترجمه ابوالفضل قاضی شریعت پناهی؛ تهران: نشر دادگستر.
شریعت، فرشادی؛ (1380)، جان لاک و اندیشه آزادی؛ تهران: نشرآگاه.
 عنان، کوفی؛ (2005)، گزارش «توسعه امنیت و حقوق بشر برای همه»، مجمع عمومی سازمان ملل متحد.
قاری سیّد فاطمی؛سیّد محمّد و بالوی، مهدی؛ (1390)، «دولت مدرن حق بنیاد»، مجله تحقیقات حقوقی، ویژه نامه ش 7، تهران: نشر دانشگاه شهید بهشتی.
 گرجی ازندریانی، علی اکبر؛ (1388)، مبانی حقوق عمومی؛ تهران: نشر جاودانه.
لاگلین، مارتین؛ (1388)، مبانی حقوق عمومی، ترجمه محمّد راسخ؛ تهران: نشر نی.
لوین، اندرو؛ (1380)، طرح و نقد نظریه لیبرال دموکراسی، ترجمه تحشیه انتقادی و سعید زیبا کلام؛ تهران: نشر سمت.
لپست، سیمور مارتین؛ (1383)، دائره المعارف دموکراسی، ترجمه کامران فانی و نوراله مرادی؛ ج سوم، تهران: نشر وزارت امور خارجه.
مورژئون، ژاک؛ (1380)، حقوق بشر؛ ترجمه احمد نقیب زاده؛ تهران: نشر دانشگاه تهران.
نقیب زاده، احمد؛ (1386)، سیاست و حکومت در اروپا: انگلستان، فرانسه، آلمان و ایتالیا؛ چاپ ششم، تهران: نشر سمت.
هاشمی، سید محمد؛ (1380)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ جلد دوم، تهران: نشر دادگستر.
 هاشمی، سیّد محمّد؛ (1390)، حقوق اساسی و ساختارهای سیاسی؛ تهران: نشر میزان.
هلد، دیوید؛ (1378)، مدل‌های دموکراسی؛ ترجمه عباس مخبر؛ تهران: نشر روشنگران و مطالعات زنان.
 
Bix, B. H (2006), Philosophy of Law: Critical Concepts in Philosophy, Volume 3, Routledge Press.
Dionisopoulos, P. A (1970), The Government of the United States, Charles Scribner`s Sons Press.
 Fagan, A (2009), Human Rights: Confronting Myths & Misunderstandings, Edward Elgar Press.
 Forster, G (2005), Jhon Locke’s Political of Moral Consensus, Cambridge- University Press.
Hobson, C (2008), Revolution Representation & the Foundation of Modern Democracy, Sage Press.
Lakoff, S (2006), Liberalism in America: Hartz and his Critics, Routledge Press.
Linklater, A (2007), Critical Theory & World Politics: Citizenship Sovereignty & Humanity, Routledge Press.
Magen, A. and Morlino, L (2009), International Actors, Democratization and- the Rule of Law Anchoring Democracy, Routledge Press.
Moncrieffe, J.M (2010), Accountability: Ideals, Constraints, Routledge Press.
Passavant, P.A (2009), We Shouhd Be Liberals at least, Sage Press.
Pole, J.R (2010), Representative Institutions 1776-1876: Ideology, Estates & Interests, Routledge Pres

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار