منافع، مصالح و منابع عمومی از دریچه حقوق عمومی اقتصادی تطبیقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران.

2 پژوهشگر دکتری حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

مفاهیم منفعت و مصلحت عمومی، ازجمله برساخت‌های کلیدی در حقوق عمومی اقتصادی هستند که بر نحوهٔ تعریف و تخصیص منابع عمومی تأثیر مستقیم می‌گذارند. به‌رغم فقدان تفسیر روشنی از این مفاهیم، این حقیقتی غیرقابل‌انکار است که منفعت و مصلحت عمومی فی‌نفسه معتبر، سازمان‌دهنده و الهام‌بخش اقدامات مقامات دولتی هستند. در یک رویکرد صرفاً حقوق‌ـ‌عمومی‌ـ‌مدرن، تنظیم‌گری در سیاست‌های عمومی ذیل دکترین منافع عمومی قابل توجیه است که مبتنی بر حفاظت دولت از منافع اقتصادی مردم است و هستهٔ اصلی دکترین حقوقی‌ـ‌اقتصادی مربوط به منافع عمومی در تنظیم‌گری و حمایت از منافع مردم نهفته است. بنابراین، منافع عمومی شامل آن دسته از اقدامات دولت است که بیشترین سود جمعی را به دست دهد و بر حداقل اجماع لازم برای عملکرد یک جامعهٔ دموکراتیک استوار است. رویکردهای غیرحقوقی اما به موضوعات منفعت عمومی، مصلحت عمومی و منابع عمومی و مرزبندی آن‌ها، نگاه متفاوتی دارند. در این پژوهش، با مرور مطالعات انجام‌شده و رویکردی توصیفی‌ـ‌تحلیلی، به مختصات این مفاهیم پرداخته شده است. یافته‌های پژوهش مؤید آن است که منافع عمومی ریشه در امر سیاسی دارد و این رابطه به‌نوعی به دولت‌ـ‌ملت‌های مدرن وابسته است. بااین‌حال، این نکته نیز حائز اهمیت است که در جوامع کمتر توسعه‌یافته، این رابطهٔ سیاسی ممکن است به‌طور مؤثر و عادلانه شکل نگیرد. فقدان نهادهای دموکراتیک و فرهنگ عمومی ممکن است باعث شود که منافع عمومی به‌صورتی غیرواقعی و تحمیلی از سوی دولت‌ها تعریف شود. درنتیجه، در این جوامع، امر سیاسی ممکن است نتواند به‌درستی نمایانگر منافع عمومی باشد.

تازه های تحقیق

به لحاظ عملی و پراگماتیک که در قانون‌گذاری‌ها و سیاست‌گذاری‌های نظام‌های حاکمیتی خود را نمایان می‌سازد، تخصیص منابع و شیوه‌های حکمرانی در قلمرو حقوق عمومی اقتصادی جایگاه مهمی در ترویج توسعه پایدار و عدالت اجتماعی در سازمان‌های جامعه مدنی ایفا می‌کنند. بااین‌حال، چالش‌ها و شکاف‌های متعددی در درک و اجرای مؤثر این شیوه‌ها در چارچوب حقوقی وجود دارد. تأثیر متقابل منافع عمومی، افکار عمومی، منابع عمومی و آزادی‌های عمومی مستلزم بررسی جامع ساختارهای عمیق حقوق عمومی و پیامدهای آن‌ها برای راهبردهای تخصیص منابع و پارادایم‌های حکمرانی عمومی است. تخصیص کارآمد منابع عمومی همچنین مستلزم ایجاد تعادل ظریف بین منافع و اولویت‌های رقیب است. در این میان، منافع عمومی به‌عنوان یک اصل راهنما در حقوق عمومی اقتصادی، در نظر گرفتن رفاه عمومی هنگام سیاست‌گذاری در مورد تخصیص منابع عمومی را ضروری می‌کند. بااین‌حال، تعیین و تعریف منافع عمومی ممکن است یک کار پیچیده و چندوجهی باشد، زیرا شامل ارزیابی نیازها، ارزش‌ها و انتظارات مختلف افراد و جوامع می‌شود.

به‌علاوه، افکار عمومی، ذائقه عمومی و نگرش عمومی نقش مؤثری در شکل دادن به خط‌مشی‌های تخصیص منابع دارند. درک ترجیحات، خواسته‌ها و دغدغه‌های عمومی برای سیاست‌گذاران و دست‌اندرکاران حقوقی بسیار مهم است تا اطمینان حاصل کنند که تخصیص منابع با آرمان‌ها و ارزش‌های اجتماعی همسو است. بااین‌حال، جذب و ادغام افکار عمومی به‌طور مؤثر در فرآیندهای تصمیم‌گیری چالش‌هایی ازجمله مسائل مربوط به نمایندگی و فراگیری تا تأثیر رسانه‌ها و گروه‌های ذینفع بر احساسات عمومی را در بر می‌گیرد. حفاظت از آزادی‌های عمومی، ازجمله آزادی‌های مدنی و حقوق فردی، یکی دیگر از جنبه‌های حیاتی تخصیص منابع و حکمرانی است. تخصیص منابع عمومی نباید حقوق و آزادی‌های اساسی را نقض کند، بلکه باید آن‌ها را حفظ و تقویت کند. ایجاد تعادل بین آزادی‌های عمومی و منافع جمعی، به‌ویژه در مواردی که حقوق فردی ممکن است با اهداف و نیازهای اجتماعی گسترده‌تر در تضاد باشد، چالش‌هایی را به همراه دارد.

موضوع قابل تأمل دیگر این است که منافع عمومی باید از طریق یک رابطه سیاسی شکل بگیرد و این رابطه به نوعی به دولت ملت‌های مدرن وابسته است. در جوامع مدرن، دولت‌ها به‌عنوان نهادهای قانونی و سیاسی، نقش عمده‌ای در تعریف و تحقق منافع عمومی دارند. این فرآیند معمولاً شامل مشارکت شهروندان در تصمیم‌گیری‌ها و ایجاد قوانین و سیاست‌ها است. در این زمینه، رابطه سیاسی می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای درک و تحقق منافع عمومی عمل کند. بااین‌حال، این نکته نیز حائز اهمیت است که در جوامع کمتر توسعه‌یافته، این رابطه سیاسی ممکن است به‌طور مؤثر و عادلانه شکل نگیرد. فقدان نهادهای دموکراتیک، حوزه عمومی مقوم و فرهنگ عمومی پویا ممکن است باعث شود که منافع عمومی به صورتی غیرواقعی و تحمیلی از سوی دولت‌ها تعریف شود. درنتیجه، در این جوامع، رابطه سیاسی ممکن است نتواند به‌درستی نمایانگر منافع عمومی و درنتیجه آن تخصیص عادلانه منابع عمومی باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Reflection on Public Interest, Public Good, and Public Resources: A Droit Public Économique Perspective

نویسندگان [English]

  • Alireza Dabirnia 1
  • Mehrad Momen 2
1 Associate Professor, Department of Public Law, Faculty of Law, University of Qom, Qom, Iran.
2 PhD(c), Department of Public Law, Faculty of Law, University of Qom, Qom, Iran.
چکیده [English]

The concepts of public interest (manfaat) and public good (maslahat) are among the key constructs in public law that directly influence the definition and allocation of public resources. Despite the lack of a clear demarcation of these concepts, it is an undeniable fact that they are inherently valid, organizing, and determining for the actions of state authorities. In a purely modern public law approach, regulation in public policy is justifiable under the doctrine of public interest, which is based on the protection of the economic interests of the populace. The core of the legal-economic doctrine relating to public interests lies in regulation and the safeguarding of the citizens interests. Thus, public interests encompass those state actions that yield the greatest collective benefit and are grounded in the minimum consensus necessary for the functioning of a democratic society. However, non-legal approaches offer different perspectives on public interest, public good, and public resources and their delineation. This study adopts a descriptive-analytical approach to explore the characteristics of these concepts through a review of existing literature. The findings indicate that public interests must be shaped through a political relationship, which is a characteristics of modern nation-states. Nonetheless, it is also significant to note that in less developed societies, this political relationship may not be effectively or equitably established. The absence of democratic institutions and a dynamic public sphere and dialogue may lead to a scenario where public interests are defined in an unrealistic and imposed manner by the state. Consequently, in these societies, the political may fail to accurately represent public interests.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Public Interest
  • Public Good
  • Public Resource
  • Public Policy
  • Public Law

مراجع

پورعزت، علی‌اصغر؛ دمرچی لو، مریم؛ کیانی، پاکنوش (۱۳۹۷). «شاخص‌های مفهوم‌پردازی از اصطلاح «منفعت عمومی» بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات مدیریت دولتی ایران، دوره ۱، شماره ۲
راسخ، محمد؛ بیات کمیتکی، مهناز (۱۳۹۰). «مفهوم مصلحت عمومی». مجله تحقیقات حقوقی، شماره ۵۶.
رحمت الهی، حسین (۱۳۸۳).« فساد و حکومت؛ علل و راهکارهای برون‌رفت»، حقوق خصوصی، شماره ۷.
زارعی، محمدحسین؛ نجارزاده هنجنی، مجید (۱۳۹۶). «مفهوم خدمات عمومی و تحول آن در پرتو دکترین کارکرد عمومی»، پژوهش حقوق عمومی، پژوهش حقوق (حقوق و سیاست)، دوره ۱۹، شماره ۵۶.
عبدی‌پورفرد، ابراهیم؛ مؤمن، مهراد (۱۴۰۳). «تأملی بر چیستی منفعت عمومی (مطالعه تطبیقی از منظر حقوق عمومی اقتصادی»، حقوق عمومی تطبیقی، دوره۱، شماره ۱.
علیدوست، ابوالقاسم (۱۴۰۱). فقه و مصلحت. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
منصوریان، ناصرعلی؛ شیبانی، عادل (۱۳۹۵). «مفهوم منفعت عمومی و جایگاه آن در قانون‌گذاری ایران»، نشریه دیدگاه‌های حقوق قضایی، دوره ۲۱، شماره ۷۵.
نقیب، سید محمد؛ عشریه، رحمان؛ خاکسار کُندر، مهران (۱۳۹۸). «تحلیل مدیریت منابع عمومی ثروت (انفال) با تأکید بر انفال در حکومت اسلامی» .فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی، دوره ۱، شماره ۲۴.
واعظی، سید مجتبی (۱۴۰۲). «نظریه نفع عمومی و جایگاه آن در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران: از نظریه دولت تا نظریه حقوق عمومی، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران، دوره ۵۳، شماره ۴.
واعظی، سید مجتبی (۱۳۹۹). «مفهوم تحلیلی اداره و مدل‌های آن. پژوهشنامه حقوق تطبیقی»، دوره ۴، شماره ۱.
یوسفی، احمدعلی؛ کریمی، علی‌اکبر؛ فراهانی فرد، سعید (۱۳۹۷). «توزیع عادلانه انفال و منابع عمومی (مطالعه موردی هدفمندی یارانه‌ها)». معرفت اقتصاد اسلامی، دوره ۱۰، شماره ۱.
References
Appeal Division of the Supreme Court of Victoria in Director of Public Prosecutions v Smith [1991] 1 VR 63 (at 75), per Kaye, Fullagar and Ormiston JJ.
Birkland, T. A (2019). An introduction to the policy process: Theories, concepts, and models of public policy making. Routledge.
Bozeman, B (2007). Public values and public interest: Counterbalancing economic individualism. Georgetown University Press.
Burstein, P (2003). The impact of public opinion on public policy: A review and an agenda. Political research quarterly, 56(1), 29-40.
Cairney, P (2019). Understanding public policy: theories and issues (Vol. 2). Bloomsbury Publishing.
Chambers, S, & Kopstein, J (2006). CIVIL SOCIETY. The Oxford handbook of political theory, 1, 363.
Chu, Y. H, Bratton, M, Lagos, M, Shastri, S, & Tessler, M (2008). Public opinion and democratic legitimacy. J. Democracy, 19, 74.
Clawson, R. A, & Oxley, Z. M (2020). Public opinion: Democratic ideals, democratic practice. CQ Press.
Cockx, L, & Francken, N (2014). Extending the concept of the resource curse: Natural resources and public spending on health. Ecological Economics, 108, 136-149.
Downs, A (1962). The public interest: Its meaning in a democracy. Social research, 1-36.
Fraser, N (2020). Transnationalizing the public sphere: On the legitimacy and efficacy of public opinion in a post-Westphalian world. In Habermas and Law (pp. 379-402). Routledge.
Freeman, A. M (1969). Advocacy and resource allocation decisions in the public sector. Natural Resources Journal, 9(2), 166-175.
Funk, C. L (2000). The dual influence of self-interest and societal interest in public opinion. Political Research Quarterly, 53(1), 37-62.
Grant, D. L (2005). Two models of public interest review of water allocation in the west. U. Denv. Water L. Rev, 9, 485.
Gylfason, T (2001). Natural resources, education, and economic development. European economic review, 45(4-6), 847-859.
Hamilton, W. H (2013). Affectation with public interest. In Constitutional Protection of Private Property and Freedom of Contract (pp. 51-74). Routledge.
Hovenkamp H, (1988). “Regulatory Conflict in the Gilded Age: Federalism and the Railroad Problem”, The Yale Law Journal, 97(6), pp. 1017-1072.
Kiewiet, D. R, & Lewis-Beck, M. S (2011). No man is an island: self-interest, the public interest, and sociotropic voting. Critical Review, 23(3), 303-319.
Kikavets, V. V (2020). Public interest in public procurement. RUDN Journal of Law, 24(4), 1039-1062.
King, J. A (2007). The justiciability of resource allocation. The Modern Law Review, 70(2), 197-224.
King, J. A (2007). The justiciability of resource allocation. The Modern Law Review, 70(2), 197-224.
Klein, P. G, Mahoney, J. T, McGahan, A. M, & Pitelis, C. N (2010). Toward a theory of public entrepreneurship. European management review, 7(1), 1-15.
Lazarus, R. J (1985). Changing conceptions of property and sovereignty in natural resources: questioning the public trust doctrine. Iowa L. Rev, 71, 631.
Leclerc, P. D, McLay, L. A, & Mayorga, M. E (2011). Modeling equity for allocating public resources. In Community-based operations research: Decision modeling for local impact and diverse populations (pp. 97-118). New York, NY: Springer New York.
Lewin, L (1991). Self-interest and public interest in Western politics. OUP Oxford.
Lowe, G. F (2000). A Discourse of Legitimacy. Nordicom Review, 21(1), 13-23.
Mason J in Commonwealth of Australia v John Fairfax and Sons Ltd & ors (1981) ALJR 45 (at p49).
McMullin, S. L, & Nielsen, L. A (1991). Resolution of natural resource allocation conflicts through effective public involvement. Policy Studies Journal, 19(3), 553.
Monroe, A. D (1998). Public opinion and public policy, 1980-1993. Public Opinion Quarterly, 6-28.
Moore, M (2001). Political Underdevelopment: What causes bad governance. Public management review, 3(3), 385-418.
Moroni, S (2004). Towards a reconstruction of the public interest criterion. Planning theory, 3(2), 151-171.
Park, N, & Ham, J (2022). Does public opinion shape public policy? Effect of citizen dissent on legislative outcomes. The Information Society, 38(4), 269-289.
Per McHugh JA in Attorney General (NT) v Heinemann Publishers Pty Limited (1987) 10 SLWLR 86 (at p191) – the SpyCatcher Case.
Right to Life Association (NSW) Inc v Secretary, Department of Human Services and Health (1995) 128 ALR 238 per Lockhart J.
Savas, E. S (1969). Simulation and cost-effectiveness analysis of New Yorks emergency ambulance service. Management science, 15(12), B-608.
Savas, E. S (1978). On equity in providing public services. Management Science, 24(8), 800-808.
Smith, N, Mitton, C, Davidson, A, & Williams, I (2014). A politics of priority setting: Ideas, interests and institutions in healthcare resource allocation. Public Policy and Administration, 29(4), 331-347.
Smith, N, Mitton, C, Davidson, A, & Williams, I (2014). A politics of priority setting: Ideas, interests and institutions in healthcare resource allocation. Public Policy and Administration, 29(4), 331-347.
Thorn, K. J (1984). Public participation in resource allocation (Doctoral dissertation, Lincoln College, University of Canterbury).
Tilton, J. E (1996). Exhaustible resources and sustainable development: Two different paradigms. Resources Policy, 22(1-2), 91-97.
Tugwell, R. G, (1922), The Economic Basis of Public Interest, The Collegiate Press, Menasha (Wisconsin).
Weisbrod, B. A, Handler, J. F, & Komesar, N. K (2023). Public interest law: An economic and institutional analysis. Univ of California Press.
Weisbrod, B. A, Handler, J. F, & Komesar, N. K (2023). Public interest law: An economic and institutional analysis. Univ of California Press.
Wheeler, C (2020, October). The public interest we know its important, but do we know what it means. In AIAL Forum (No. 100, pp. 12-25). Canberra: Australian Institute of Administrative Law.
Wlezien, C, & Soroka, S. N (2016). Public opinion and public policy. In Oxford research encyclopedia of politics.
حقوق عمومی تطبیقی
دوره 1، شماره 4 - شماره پیاپی 4
زمستان 1403
دی 1403
صفحه 25-48

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار