هرمنوتیک دین در خوانش اگزیستانسیالیستی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دماوند، دماوند، ایران.

2 استادیار بخش حقوق عمومی و بین‌الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

10.22091/cpl.2025.12964.1055

چکیده

 دین به‌عنوان هنجار، پیامی الهی برای بشر فراسوی زمان و مکان است و بستر تحقق این هنجار، زندگی این‌جهانی بشر است. زندگی در این جهان متضمن رویدادهای متغیر است؛ ازاین‌رو، توان پاسخگویی دین در مسائل مستحدثه امری ضروری است تا بدین‌سان تحقق دین در زندگی اینجا و اکنون میسر شود. در این مقاله بر آنیم تا به تفسیری از دین بپردازیم که دانش هرمنوتیک با به رسمیت شناختن جایگاه انسان به‌عنوان فهمندهٔ متن برای ما میسر ساخته است. همچنین در این مقاله بر آنیم تا با بهره‌گیری از رویکرد فلاسفه اگزیستانسیالیست از قرن نوزدهم به بعد و جایگاهی که ایشان برای انسان در مقام موجودی که در حال «شدن» است، قائل است، به تفسیری از دین بپردازیم که به نظر می‌رسد نقش دین را در پاسخگویی به مسائلی که ادله لفظی مستقیمی ندارند، به‌گونه‌ای متفاوت ارزیابی می‌کند که درنهایت به تلقی از دین می‌انجامد که به نظر نگارنده،اخلاقی‌ترین، امیدوارانه‌ترین، مسئولانه‌ترین و پویاترین تفسیر از دین در راستای تغییر انسان خواهد بود. در این تلقی از دین، ضمن اذعان به نقش مفسر، گوهر دین از پوسته دین تفکیک و احکام دین در راستای اهداف دین تفسیر می‌شود و از سوی دیگر، دین از حوزهٔ اعتقادی صرف خارج و به زندگی عملی وارد می‌شود. دین در این معنا دینی پویا و حاکم بر تمام زندگی است؛ اما نه در نقش یک قیم، بلکه تمام هدف دین در این معنا بیدار کردن قوهٔ تشخیص آدمی است.

تازه های تحقیق

هرمنوتیک سنتی به‌طور خاص از قرن هفدهم تا قرن نوزدهم به تفسیر متن مبادرت می‌ورزد؛ چرخشی که در قرن بیستم با ظهور هایدگر در علم هرمنوتیک صورت گرفت، هرمنوتیک را از تفسیر متن به تفسیر اگزیستانس کشاند و نقش مفسر را در امر تفسیر به رسمیت شناخت. هرمنوتیک زین پس نه رویکردی به مثابه روش که تبدیل به فلسفه شد. فلسفهٔ هرمنوتیکی (هرمنوتیک اگزیستانس) حاصل این چرخش در هرمنوتیک قرن نوزدهم است که تمام هستی را متن و انسان را اگزیستانسی غرقه در تفسیر دانست.

آنچه این مقاله در تلاش برای بررسی آن بود، خوانش از دین در پرتو فلسفهٔ هرمنوتیکی بود. این خوانش از یک‌سو، بر علم هرمنوتیک سنتی که به امر تفسیر متن مشغول است، نظر دارد و از سوی دیگر، بستر این تفسیر را اندیشه‌های اگزیستانسیالیستی قرار می‌دهد. در این معنا، بستر تفسیر جان آدمی است که به امر تفسیر متن مبادرت می‌ورزد. خطاب دین قوهٔ عاقلهٔ انسان نیست، بلکه کل شخصیت آدمی است. از دین در پرتو این دو پیوند، خوانشی متفاوت می‌توان داشت. این خوانش از دین خوانشی کارکردگرایانه وکاستی‌گرایانه نیست، بلکه تلاش می‌شود تا پیام دین به زبان امروز در فهم آید.

دین در این خوانش نه فکر مجرد، نه عمل مجرد و نه احساس مجرد، بلکه تعبیری از تمامی وجود آدمی است. هرمنوتیک اگزیستانس راهی برای مسئولیت انسان است که مخاطب قرآن را نه رعیت خداوند و نه محجور و نیازمند قیم نمی‌بیند و به این معنا در دین از ختم نبوت و نه ختم دیانت سخن گفته می‌شود. ضرورت دیانت باقی است؛ زیرا امر تفسیر در لحظه‌لحظهٔ زندگی تجربی با بار امانتی سنگین بر دوش مفسر، قوهٔ تشخیص او را به بیداری فرامی‌خواند و از او مسئولیت، تعهد، امیدواری، تغییر، کوشش و بهتر شدن و شکوفاگری را می‌طلبد.

جهت‌گیری دین در رویارویی با مسائل مستحدثه مبتنی‌بر مقاصد و اهداف دین است، احکام دین در راستای اهداف دین نقش بازی می‌کنند. جوهر دین در این معنا از پوسته دین جداست. مفسر دین در رویارویی با مسائل مستحدثه به استنباط احکامی می‌پردازد که مبتنی‌بر هدف و جوهر دین باشد؛ هدف و جوهر دین در این خوانش عینی نیست و سمت‌وسوی آن تغیر انسان به سمت کمال، بهتری‌گری و احساس مسئولیت است؛ ازاین‌رو برخلاف تصوری که ابتدا به ذهن می‌رسد، مفاهیم ذکرشده بی سمت‌وسو نیستند؛ بلکه تغییر، کوشش، مساعی‌گری، انتخاب‌گری و مسئولیت، همگی خودِ سمت‌وسو هستند. اخلاق در این تفسیر در مقایسه با فقه و استخراج احکام و قواعد حقوقی از دین، مهم‌ترین بخش دیانت است. در این خوانش، مفسر در امر تفسیر دلبخواهانه عمل نمی‌کند که اتفاقاً فرد دین‌دار در این خوانش در جدی‌ترین شکل خود و در لحظه‌لحظهٔ زندگی عملی به اصول اخلاق در درون و بیرون خویش متعهد است؛ بیش از آنکه از دین توقع ساختن نظام ارزشی عینی، متصلب، قطعی و مبتنی‌بر احکام و قواعد حقوقی داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Hermeneutics of Religion in an Existentialist Reading

نویسندگان [English]

  • Maryam Mir Mohammad Sadeghi 1
  • Hadi Salehi 2
1 Assistant Professor of Public Law, Islamic Azad University, Damavand Branch, Damavand, Iran.
2 Assistant Professor of Public Law, School of Law and Political Science, Shiraz University, Shiraz, Iran.
چکیده [English]

Religion as a norm is a divine message for humanity, transcending time and place, and the arena for the realization of this norm is humankind's worldly life. Life in this world involves constantly changing events; therefore, religion's capacity to address novel issues is essential for its actualization in the here and now. This article seeks to explore an interpretation of religion made possible by hermeneutics, which recognizes the human being as the understander of the text. Furthermore, drawing on the approach of existentialist philosophers from the nineteenth century onward—and the significance they accord to humans as beings in a state of "becoming"—this article aims to present an interpretation of religion that offers a distinct assessment of its role in addressing issues for which there are no direct textual proofs. This approach ultimately leads to a conception of religion that, in the author's view, constitutes the most ethical, hopeful, responsible, and dynamic interpretation thereof in terms of facilitating human transformation. Within this conception, while acknowledging the role of the interpreter, the essence of religion is distinguished from its shell, and religious rulings are interpreted in light of religion's ultimate objectives. Consequently, religion moves beyond the purely doctrinal realm and enters into practical life. In this sense, religion is dynamic and governs all aspects of life—not as a guardian or custodian, but with the fundamental aim of awakening humanity's faculty of discernment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Legal Hermeneutics
  • Existentialism and Religion
  • Dynamic Interpretation of Religion
  • Law and Religious Norms
  • Moral Responsibility in Dynamic Jurisprudence

مراجع

احمدی، بابک (1403). ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.
اقبال لاهوری، محمد (1390). احیای فکر دینی در اسلام، ترجمه: محمد آرام، تهران: شرکت سهامی انتشار.
برگسون، هانری (1354). زمان و اراده آزاد، ترجمه: احمد سعادت نژاد، تهران: انتشارات امیرکبیر.
پالمر، ریچارد (1398). علم هرمنوتیک، ترجمه: محمدسعید حنایی کاشانی، چاپ یازدهم، تهران: نشر هرمس.
جیمز، ویلیام (1370). پراگماتیسم، ترجمه: عبدالکریم رشیدیان، چاپ پنجم، 1396، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
حسینی، مالک (1389). ویتگنشتاین و حکمت، چاپ دوم 1388، تهران: نشر هرمس.
ریخته‌گران، محمدرضا (1378). منطق و مبحث علم هرمنوتیک: اصول و مبانی علم تفسیر، چاپ اول، تهران: نشر کنگره.
زنجانی، مسعود (1389). درس گفتارهای فلسفه هرمنوتیک، بی‌نا.
زنجانی، مسعود (1400). درس گفتارهای فلسفه اگزیستانسیالیسم، بی‌نا.
شرت، ایون (1395). فلسفه علوم اجتماعی قاره‌ای، ترجمه: هادی جلیلی، چاپ پنجم، 1387، تهران: نشر نی.
صالحی، هادی، آریا، سروش (1403) بنیان‌های چرخش زبانی و تأثیر آن در شکل‌گیری روش تحلیل گفتمان انتقادی، دوفصلنامه سیاست نظری، دوره 19، شماره 36.
صالحی، هادی، آریا، سروش (1403) تحلیل گفتمان انتقادی در عرصه عمل، دوفصلنامه غرب‌شناسی بنیادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دوره پانزدهم، شماره 1.
عبدالکریمی، بیژن (1397). پرسش از امکان امر دینی در جهان معاصر، تهران: انتشارات نقد فرهنگ.
فرگوسن، دیوید (1382). رودولف بولتمان، ترجمه: انشالله رحمتی، تهران: نشر گام نو.
ک. م. نیوتون (1373). هرمنوتیک، ترجمه: یوسف اباذری، شماره 4، ارغنون.
کورنز هوی، دیوید (1385). حلقه انتقادی: ادبیات، تاریخ و هرمنوتیک فلسفی، ترجمه: مراد فرهاد پور، تهران: نشر روشنگران و مطالعات زنان.
گروندن، ژان (1391). هرمنوتیک، ترجمه: محمدرضا ابوالقاسمی، چاپ دوم، تهران: نشر ماهی.
گلسر، ویلیام (1396). تئوری انتخاب: درآمدی بر روانشناسی امید، ترجمه: علی صاحبی، تهران: نشر سایه سخن.
محمدی گرگانی، محمد (1392). «روش تفسیر قرآن از نگاه اقبال لاهوری»، نشریه چشم‌انداز ایران، شماره 79.
محمدی گرگانی، محمد (1395). هستی متن مقدس، تهران: نشر نی.
میر محمد‌صادقی، مریم و صالحی، هادی (1403). قانون‌گذاری در جمهوری دینی، فصلنامه مطالعات حقوقی، دوره 16، شماره 4.
می، رولو (1392). شجاعت خلاقیت، ترجمه: حسین کیانی، چاپ هشتم 1398، تهران: نشر دانژه.
می، رولو (1398). اثرگذاری‌های روان‌درمانی اگزیستانسیال، ترجمه: سپیده حبیب ، نشر نی.
می، رولو (1398). خاستگاه و اهمیت جنبش اگزیستانسیال در روان‌شناسی، ترجمه: سپیده حبیب، نشر نی.
میشلمن، استفن (1397). فرهنگ اگزیستانسیالیسم، ترجمه: ارسطو میرانی، چاپ دوم، 1398، تهران: نشر پارسه.
هایدگر، مارتین (1383). مفهوم زمان و چند اثر دیگر، ترجمه: علی عبداللهی، تهران: نشر مرکز.
References
Abdolkarimi, Bijan (2018). Questioning the Possibility of Religion in the Contemporary World, Tehran, Naqd Farhang Publications (In Persian).
Almujalli, H (2023). Author, Text, and Writing: Roland Barthes and “The Death of the Author.” Journal of the College of Languages (JCL), 48, pp 1–16.
Bergson, Henri (1975). Time and Free Will, translated by Ahmad Saadat Nejad, Tehran, Amir Kabir Publications (In Persian).
Dray, W.H. Explaning What is History, In theories of History Gardiner. The Free Press, 1959.
Ferguson, David (2003). Rudolf Bultmann, translated by Inshallah Rahmati, Tehran, Gam-No Publishing House (In Persian).
Glasser, William (2017). Choice Theory: An Introduction to the Psychology of Hope, translated by Ali Sahebi, Tehran, Saye Sokhan Publishing House (In Persian).
Grondin, J (2015). The hermeneutical circle. A Companion to Hermeneutics, pp 299–305.
Grondin, Jean (2012). Hermeneutics, translated by Mohammad Reza Abolghasemi, second edition, Tehran, Mahi Publishing House (In Persian).
Heidegger, Martin (2004). The Concept of Time and Several Other Works, translated by Ali Abdollahi, Tehran, Markaz Publishing House (In Persian).
Hosseini, Malik (2010). Wittgenstein and Wisdom, second edition 2009, Tehran, Hermes Publishing (In Persian).
Iqbal Lahori, Mohammad (2011). Revival of Religious Thought in Islam, translated by Mohammad Aram, Tehran, Publication Joint Stock Company (In Persian).
James, William (1991). Pragmatism, translated by Abdolkarim Rashidian, fifth edition, 2017, Tehran, Scientific and Cultural Publishing Company (In Persian).
May, Rollo (2013). The Courage of Creativity, Hossein Kiani, 8th edition 2019, Tehran, Danjeh Publications (In Persian).
May, Rollo (2019). The Effects of Existential Psychotherapy, translated by Sepideh Habib, Hasti, Ney Publishing House (In Persian).
May, Rollo (2019). The Origin and Importance of the Existential Movement in Psychology, translated by Sepideh Habib, Hasti, Ney Publishing (In Persian).
Michelman, Stephen (2018). The Culture of Existentialism, translated by Aristotle Mirani, second edition, 2019, Tehran, Parseh Publishing House (In Persian).
Mirmohammad Sadeghi, Maryam & Salehi, Hadi (2024). Legislation in the Religious Republic, Legal Studies Quarterly, Volume 16, Issue 4 (In Persian).
Mohammadi Gorgani, Mohammad (2013). "The Method of Interpreting the Quran from the Perspective of Iqbal Lahori", Cheshmandaz e Iran Magazine, No. 79 (In Persian).
Mohammadi Gorgani, Mohammad (2016). The Existence of the Sacred Text, Tehran, Ney Publications (In Persian).
Palmer, Richard (2019). The Science of Hermeneutics, translated by Mohammad Saeed Hanaei Kashani, 11th edition, Tehran, Hermes Publishing House (In Persian).
Salehi, Hadi & Aria, Soroush (2024). The Foundations of the Linguistic Turn and Its Impact on the Formation of Critical Discourse Analysis Methodology, Theoretical Policy Biannual, Volume 19, Issue 36 (In Persian).
Salehi, Hadi & Aria, Soroush (2024). Critical Discourse Analysis in the Realm of Practice, Fundamental Occidentalism Biannual, Institute for Humanities and Cultural Studies, Volume 15, Issue 1 (In Persian).
Schleiermarcher,F.D.E, Hermencutrcs:The Handwritten Manuscripts, Schoars Press, 1977.
Short, Evan (2016). Continental Philosophy of Social Sciences, translated by Hadi Jalili, fifth edition, 2008, Tehran, Ney Publishing House (In Persian).
Zanjani, Masoud (2010). Lectures on Hermeneutic Philosophy, 1 in Viva Philosophy.
Zanjani, Masoud (2021). Lectures on the Philosophy of Existentialism, in vivaphilosophy (In Persian).
 
حقوق عمومی تطبیقی
دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 5
فروردین 1404
صفحه 105-128

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار