مطالعه تطبیقی نافرمانی مدنی در آرای سید کاظم حسینی حائری و رونالد دورکین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق دانشگاه قم، قم، ایران.

2 عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام نور ایران، تهران، ایران.

10.22091/cpl.2025.13084.1056

چکیده

تحلیل و مقایسه آرای اندیشمندان جوامع مسلمان معاصر که گام در مسیر مدرنیته نهاده‌اند و از مظاهر و مکانیسم‌های برساخته آن در ساماندهی به امور عمومی خود و تنظیم و تحدید قلمرو امر سیاسی استفاده می‌کنند، با آرای اندیشمندان دولت‌های جدید غربی، به جهت توسعه روبه تزاید مبادلات فرهنگی و تعاملات سیاسی امری ضروری است، در قرن اخیر اعتراض به عدول حاکمیت از شئون نمایندگی و وضع قوانین ناعادلانه و خلاف حقوق اساسی شهروندان، به شیوه‌ای غیرخشونت‌آمیز و آگاهانه به مکانیسمی اثربخش و تحول‌آفرین در جوامع مدرن تبدیل شده است. این نحوه مواجهه با حاکمیت به منظور کنترل مشی حکمرانی و اقدامات برآمده از آن که به «نافرمانی مدنی» تعبیر شده است و بعضاً تا سطح حقی قانونی و اخلاقی ارتقا یافته است، موضوع بحث و بررسی اندیشمندان، محافل سیاسی و نیز سیاستمداران و سیاست‌گذاران نظام‌های مردم‌سالار قرار گرفته است. هدف این مقاله بررسی این موضوع از منظر دو تن از اندیشمندان در سنت اسلامی و غربی؛ یعنی سید کاظم حسینی حائری، فقیه و اندیشمند ایرانی و رونالد دورکین فیلسوف حقوق آمریکایی است. روش تحقیق به‌صورت توصیفی‌تحلیلی و مقایسه‌ای است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که علیرغم پذیرش گسترده نافرمانی مدنی در جامعه غربی و اندیشمندان آن سامان، اما در بستر اندیشه دینی شیعی به‌طور عام و دیدگاه سید کاظم حسینی حائری به‌طور خاص، با تفاوتی معنادار در مبنا و قیودی در دامنه و قلمرو،  پذیرفته شده است.

تازه های تحقیق

 نافرمانی مدنی به‌عنوان کنشی اعتراضی، عمدی و آگاهانه، غیر خشونت‌آمیز، سیاسی، یا امتناع از اقدام، در جایی است که شهروندان قانون یا سیاست دولت را در موضوع یا موضوعات معینی خلاف اخلاق، حقوق بنیادین خود و ارزش‌های انسانی دانسته و به هدف وادار کردن نظام سیاسی به تغییر سیاست یا اصلاح قانون مربوطه صورت می‌دهند. در نظام‌های دمکراتیک که قوانین حاکم توسط نمایندگان مردم و به پشتوانه رأی اکثریت وضع می‌شوند و چه‌بسا دولت‌ها و زمامداران از این ظرفیت برای پیشبرد اهداف ناعادلانه یا تأمین مطامع سیاسی خود و برخلاف حقوق شهروندان بهره می‌گیرند و در دولت‌های دینی که باید قوانین و مقررات طبق اراده شارع مقدس، توسط قانون‌گذار وضع شوند، شهروندان حق دارند در صورتی که قوانین و سیاست‌های مربوطه را خلاف اصول اخلاقی، شرعی وجدان شخصی و حقوق اساسی بنیادین خود ببینند یا علم به خطای حاکم در احکام الزام‌آور پیدا کنند، بر اساس دیدگاه دو تن از اندیشمندان یعنی رونالد دورکین و سید کاظم حائری حق نافرمانی مدنی و عدم تبعیت از حکم مقرر شده و نقض آن، برای مردم و مکلفین به وجود می‌آید؛ اعمال این حق می‌تواند واجد آثار مثبتی چون تغییر قوانین و احکام و اصلاح رویه‌ها و سیاست‌ها و آثار منفی چون تحمل مجازات و یا الزام به جبران خسارات ناشی از اعمال شیوه‌های مختلف نافرمانی باشد. هرچند در مورد آثار نافرمانی مدنی در دیدگاه سید کاظم حائری، به نظر می‌رسد که توجیهی برای تعقیب و مجازات این افراد وجود ندارد.

 

 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Civil Disobedience in the Opinions of Seyyed Kazem Hosseini Haeri and Ronald Dworkin

نویسندگان [English]

  • Ahmad Dylami 1
  • ali azari 2
1 Associate Professor, Department of Private Law, Faculty of Law, University of Qom, Qom, Iran.
2 FFaculty member, Payam Noor University of Iran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

It is necessary to analyze and compare the opinions of scholars of contemporary Muslim societies that have taken a step towards modernity and use its manifestations and mechanisms to organize their public affairs and regulate and delimit the political realm with the opinions of scholars of modern Western governments - in order to develop increasing cultural exchanges and political interactions. In the last century, protesting against the deviation of sovereignty from the aspects of representation and the establishment of unjust laws that violate the fundamental rights of citizens has become an effective and transformative mechanism in modern societies in a non-violent and conscious manner. This way of confronting sovereignty in order to control the governance policy and the actions resulting from it, which has been interpreted as "civil disobedience" and has sometimes been elevated to the level of a legal and moral right, has been the subject of discussion and examination by scholars, political circles, as well as politicians and policymakers of democratic systems. The purpose of this article is to examine this issue from the perspective of two scholars in the Islamic and Western traditions; Namely, Seyyed Kazem Hosseini Haeri is an Iranian jurist and thinker and Ronald Dworkin is an American legal philosopher. The research method is descriptive-analytical and comparative. The findings of this research show that despite the widespread acceptance of the subject in Western society and its thinkers, with a significant difference in the basis and restrictions in the scope and territory, the right to civil disobedience has been accepted in the context of Shiite religious thought in general and Seyyed Kazem Haeri's view in particular.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Civil Disobedience
  • Acts of Sovereignty
  • Public Order
  • Seyyed Kazem Hosseini Haeri
  • Ronald Dworkin

مراجع

آل‌بویه، علیرضا و سامانلو، ابوالفضل (۱۳۹۸). «بررسی انتقادی نافرمانی مدنی از منظر برخی فیلسوفان یونان باستان و عصر روشنگری». فصلنامه علمی پژوهشی فلسفه و الهیات، سال بیست و چهارم، شماره ۴.
الهی خراسانی، علی (۱۳۹۱). حجیت حکم حکومتی در صورت یقین به مخالفت با واقع، بی‌جا، شنبه ۱۸.
تقی پور، علیرضا و متقی، فاطمه (1397). «واکنش کیفری در برابر نافرمانی مدنی». فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، سال هفتم، شماره 24.
توانا، محمدعلی؛ هاشمی اصل، سید یزدان و جریده، سید جواد (۱۳۹۹). ارائه یک مدل چندوجهی در تبیین مشکل نافرمانی مدنی در ایران دهه‌های 1370-1390؛ مطالعات جامعه‌شناسی، دوره ۱۲، شماره ۴۶.
توماسن، لاسه (1395). معمای نافرمانی مدنی. ترجمه: محمدرضا غلامی، تهران: انتشارات دنیای اقتصاد، چاپ اول.
ثورو، هنری دیوید (۱۳۹۷). نافرمانی مدنی؛ ترجمه: غلامعلی کشانی، تهران: نشر قطره، چاپ چهارم.
حائری، سید کاظم (۱۳۷۸). بنیان حکومت در اسلام، ترجمه: حسن طارمی، نشر کنگره، تهران، چاپ دوم.
حسنی، ابوالحسن (۱۳۹۴). «مسئله خطا در اجتهاد»؛ حقوق اسلامی، دوره ۱۲، شماره ۴۵.
راسخ، محمد (۱۳۸۷). حق و مصلحت: مقالاتی در فلسفه حقوق، فلسفه حق و فلسفه ارزش. تهران: نشر طرح نو، چاپ سوم.
رالز، جان (1390). نظریه عدالت. ترجمه: سید محمد کمال سروریان و مرتضی بحرانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چاپ دوم.
فراتی، عبدالوهاب (۱۳۹۵). «حکومت دینی قسیم دموکراسی و شورا کراسی؛ بررسی دیدگاه آیت‌الله مؤمن قمی و مصباح یزدی و سید کاظم حائری درباره سرشت دولت فقیه»، نشریه فقه حکومتی، شماره ۲.
کدیور، محسن (13۸۲). «شرع شورای نگهبان در برابر قانون مجلس». نشریه بازتاب اندیشه، شماره 43.
کیوان فر، شهرام (1395). مبانی فلسفی تفسیر قانون؛ تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ دوم.
مک کالوم، جرالد سی (1395). فلسفه سیاسی. ترجمه بهروز جندقی، قم: نشر طه، چاپ سوم.
منصوریان، سعید (1401). «درآمدی بر نافرمانی مدنی در اندیشه سیاسی شیعه». نشریه رهیافت، شماره ۴.
مهدی فر، مهدی (1401). «واکاوی فقهی نافرمانی مدنی در حکومت حقانی». فقه و مبانی حقوق اسلامی، دوره ۵۵، شماره ۲.
میری، محمدعلی (۱۳۹۲). «بررسی تطبیقی مشروعیت نافرمانی از حاکم جائر در فقه سیاسی شیعه و اهل سنت». نشریه علوم سیاسی، دوره ۱۶، شماره ۶۱.
References
Al-Boye, Alireza; Samanloo, Abolfazl; A critical study of civil disobedience from the perspective of some philosophers of ancient Greece and the Age of Enlightenment; Quarterly Scientific Research Journal of Philosophy and Theology, Year 24, Issue 4, Winter 2019. (In persian)
Black,s law Dictionary. (1998). Henry Campbell Black , M. A.
Cervera-Marzal, M. (2021). Can we Disobey in Democracy ? Three Points of View. Chinese Political Science Review, Online First, 1-18.
Cooke , Maeve, (2016) , civil obedience and disobedience, Philosophy and Social Criticism, , Vol. 42(10.
Duane, Heffelbower,(1986), The Christian and Civil Disobedience Spring 1986 , Vol. 15 No. 1.
Dworkin, Ronald(1968). On Not Prosecuting Civil Disobedience, http://www.nybooks.com.
Elahi Khorasani, Ali; The authority of a government decree in the event of certainty of opposing the fact, Bija, Saturday, September 8, 2012. (In persian)
Fagelson, D., & Klusmeyer, D. B. (2017). Justifying Official Disobedience. Law, Culture and the Humanities, 17(3.
Furati, Abdol-Wahhab; Theocracy as a Quasim Democracy and Shura Council; A study of the views of Ayatollah Momin Qomi, Misbah Yazdi and Seyyed Kazem Haeri on the nature of the jurist state, Governmental Jurisprudence Journal, Issue 2, Fall and Winter 2016. (In persian)
Haeri, Seyyed Kazem; The Foundation of Government in Islam, translated by Hassan Taremi, Congress Publications, Tehran, second edition, 2019. (In persian)
Hasani, Abolhasan; The Problem of Error in Ijtihad; Islamic Law, Year 12, Issue 45, Summer 2015
Kadivar, Mohsen; The Sharia of the Guardian Council versus the Law of the Assembly; Baztab Andisheh Journal, Issue 43, Aban 2003. (In persian)
Keyvanfar, Shahram; Philosophical Foundations of Interpretation of Law; Tehran Publishing Company, Second Edition 2016. (In persian)
Lefkowitz, David.(2007) "On a Moral Right to Civil Disobedience." Ethics 117, no. 2.
Mansourian, Saeed; An Introduction to Civil Disobedience in Shiite Political Thought, Rahyaft Journal, Issue 2, Fall 2016. (In persian)
McCallum, Gerald C., Political Philosophy, Translated by Behrouz Jandagi, Qom, Taha Publication, Third Edition, Spring 2016. (In persian)
Mehdifar, Mehdi; A Jurisprudential Analysis of Civil Disobedience in the Haqqani Government, Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Year 55, Issue 2, Fall and Winter 2016. (In persian)
Miri, Mohammad Ali; A comparative study of the legitimacy of disobeying an oppressive ruler in Shiite and Sunni political jurisprudence, Journal of Political Sciences, 16th year, No. 61, Spring 2013. (In persian)
Mosidze ,Nikoloz, (2022) Civil Disobedience and Circumstances Justifying It, Journal of Contemporary Law 2(1.
Rasikh, Mohammad; Right and Expediency: Essays in the Philosophy of Law, Philosophy of Right and Philosophy of Value; Tarh-e-No Publishing, Tehran, third edition, 2008. (In persian)
Rawls, John; A Theory of Justice, translated by Seyyed Mohammad Kamal Sarwarian and Morteza Bahrani, Tehran, Cultural and Social Studies Research Institute, second edition 2011. (In persian)
Taghipour, Alireza; Mottaqi, Fatemeh; Criminal reaction to civil disobedience Quarterly Journal of Criminal Law Research, Year 7, Issue 24, Fall 2018. (In persian)
Tavana, Mohammad Ali, Hashemi Asl, Seyed Yazdan and Jarideh, Seyed Javad; Presenting a multifaceted model in explaining the problem of civil disobedience in Iran in the decades of 1990-1991; Sociological Studies, Year 12, Issue 46, Spring 2019. (In persian)
Thomasen, Lasse; The Mystery of Civil Disobedience, translated by Mohammad Reza Gholami, Tehran, Dunyae Eqtesad Publications, first edition 2016. (In persian)
Thorough, Henry David; Civil Disobedience; translated by Gholamali Keshani, Tehran, Qatra Publications, fourth edition, 2018. (In persian)
Velasco ,juan carlos(2016) Revitalizing democracy through civil Disobedience, Filosofia Unisinos Unisinos Journal of Philosophy 17(2).
Wiviurka, Edvardo Seino,(2018) Antigone by Sophocles and the fundamental legal issue the eternal tension between lega certainty and normative correction , translated by Felipe Zobaran ANAMORPHOSIS – Revista Internacional de Direito e Literatura v. 4, n. 1.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار