بازتاب ملاحظات حقوق بشر و منافع عمومی در معاهدات سرمایه‌گذاری از منظر حقوق عمومی: مطالعه تطبیقی با تمرکز بر معاهدات دوجانبه ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری حقوق بین‌الملل از دانشگاه علامه طباطبایی و پژوهشگر حوزه حقوق بشر، تهران، ایران.

2 دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد حقوق بین‌الملل دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.

10.22091/cpl.2025.12027.1042

چکیده

در دهه‌های اخیر، معاهدات سرمایه‌گذاری بین‌المللی به دلیل ایجاد محدودیت‌هایی بر حق تنظیم‌گری دولتی و اجرای سیاست‌های عمومی، به‌ویژه در چارچوب حقوق عمومی مرتبط با حقوق بشر و منافع عمومی، با انتقاداتی جدی مواجه شده‌اند. مسئله اصلی این پژوهش از منظر حقوق عمومی، بررسی میزان انعکاس ملاحظات حقوق بشری و منافع عمومی در معاهدات سرمایه‌گذاری، به‌ویژه معاهدات دوجانبه ایران و دستیابی به تعادل میان تعهدات عمومی دولت‌ها در حفظ منافع عمومی و حقوق بشر از یک سو و حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران خارجی از سوی دیگر است. این مقاله با بهره‌گیری از روش توصیفی‌تحلیلی و رویکرد تطبیقی در چارچوب حقوق عمومی، به بررسی و تحلیل مفاد معاهدات سرمایه‌گذاری ایران و مقایسه آن‌ها با معاهدات نوین بین‌المللی نظیر CETA)، CEPA) و مدل‌های اروپایی و آمریکایی می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که معاهدات سرمایه‌گذاری ایران، در مقایسه با معاهدات نسل جدید، کمتر به اصول حقوق عمومی نظیر حق تنظیم‌گری دولتی، رعایت حقوق بشر و اهداف توسعه پایدار توجه کرده‌اند که این امر می‌تواند حاکمیت عمومی دولت را در برابر الزامات سرمایه‌گذاری خارجی محدود سازد. در ادامه، این مقاله به بررسی وضعیت معاهدات سرمایه‌گذاری ایران و چالش‌های آن‌ها درزمینه حفاظت از حقوق بشر و منافع عمومی از دیدگاه حقوق عمومی می‌پردازد. همچنین تحلیل می‌شود که چگونه می‌توان از تجربیات معاهدات نوین بین‌المللی برای بهبود معاهدات سرمایه‌گذاری ایران و ایجاد تعادل میان حقوق سرمایه‌گذاران و تعهدات حقوق بشری و عمومی دولت‌ها بهره برد.

تازه های تحقیق

رعایت حق‌های بشری به‌عنوان یکی از اصول بنیادین در حقوق بین‌الملل و حقوق عمومی، در سال‌های اخیر به یکی از موضوعات محوری در معاهدات سرمایه‌گذاری بین‌المللی تبدیل شده است. این تغییر رویکرد نشان‌دهنده تلاش کشورها برای ایجاد تعادل میان حمایت از سرمایه‌گذاران خارجی و رعایت تعهدات حقوق بشری و منافع عمومی است که در چارچوب حقوق عمومی، بر اصول کلیدی مانند حق تنظیم‌گری دولتی و حاکمیت عمومی تأکید دارد تا دولت‌ها بتوانند سیاست‌های خود را در راستای حفظ منافع جمعی و کرامت انسانی اجرا کنند.

همان‌گونه که ذکر شد، در دهه‌های اخیر، ضرورت ایجاد تعادل میان حمایت از سرمایه‌گذاران خارجی و تعهدات دولت‌ها درزمینهٔ حقوق بشر و منافع عمومی، به یکی از دغدغه‌های اصلی در حقوق بین‌الملل سرمایه‌گذاری تبدیل شده است. این تحول، نتیجه افزایش فشارهای اجتماعی و بین‌المللی بر نظام داوری سرمایه‌گذاری برای توجه به ارزش‌های بنیادین انسانی، زیست‌محیطی و اجتماعی است که از منظر حقوق عمومی، مستلزم اعمال اصل تناسب و توازن میان حقوق خصوصی سرمایه‌گذاران و تعهدات عمومی دولت‌ها در حفظ حاکمیت و منافع عمومی است. پژوهش حاضر با تمرکز بر معاهدات سرمایه‌گذاری ایران، نشان داد که بخش قابل توجهی از این معاهدات همچنان متأثر از رویکرد سنتی بوده و فاقد مکانیزم‌های مؤثر برای انعکاس ملاحظات حقوق بشری‌اند.

نبود مفاد صریح درباره حق تنظیم‌گری دولت‌ها، توسعه پایدار یا حفاظت از منافع عمومی، ایران را در معرض آسیب‌های حقوقی در دعاوی سرمایه‌گذاری قرار می‌دهد و توان دولت برای اجرای سیاست‌های اجتماعی و زیست‌محیطی را محدود می‌کند. این وضعیت نه‌تنها دولت را وادار به دفاع از اقداماتش بر اساس اصول کلی و تفاسیر موسع می‌کند، بلکه مشروعیت اقدامات حاکمیتی را در برابر داوران بین‌المللی تضعیف می‌سازد، درحالی‌که حقوق عمومی بر لزوم حفظ حاکمیت دولتی و اعمال اصل ضرورت در مواجهه با چنین تعارضاتی تأکید دارد.

یافته‌های مقاله تأکید می‌کند که سیاست‌گذاری حقوقی ایران در حوزه سرمایه‌گذاری خارجی نیازمند بازنگری بنیادین است؛ به‌گونه‌ای که در کنار جذب سرمایه‌گذاری، ظرفیت‌های لازم برای صیانت از منافع عمومی و تعهدات حقوق بشری نیز فراهم شود. اصلاح معاهدات موجود، تدوین چارچوب‌های جدید هم‌راستا با تحولات بین‌المللی و تقویت جایگاه دولت در مقام تنظیم‌گر، گام‌هایی ضروری در جهت دستیابی به این تعادل محسوب می‌شود که این اصلاحات باید بر پایه اصول حقوق عمومی مانند توازن منافع و تعهدات عمومی دولت‌ها استوار باشد. تنها در سایه چنین اصلاحاتی است که می‌توان به سوی یک نظم سرمایه‌گذاری پایدار، منصفانه و در عین حال مسئولانه گام برداشت. درنهایت، ایران باید در تدوین سیاست‌های خود درزمینهٔ سرمایه‌گذاری خارجی، میان اهداف توسعه اقتصادی و رعایت تعهدات حقوق بشری تعادل برقرار کند. این رویکرد نه‌تنها باعث تقویت جایگاه ایران در نظام داوری بین‌المللی خواهد شد، بلکه به ایجاد یک محیط سرمایه‌گذاری پایدار و عادلانه کمک می‌کند که در آن حقوق سرمایه‌گذاران خارجی و منافع عمومی به‌طور هم‌زمان محترم شمرده می‌شوند و این تعادل از دیدگاه حقوق عمومی، تضمین‌کننده حاکمیت دولتی و حفاظت از حقوق عامه خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Reflection of Human Rights Considerations and Public Interests in Investment Treaties from the Perspective of Public Law: A Comparative Study with a Focus on Iran's Bilateral Investment Treaties

نویسندگان [English]

  • Mohammad Adami Abarghouie 1
  • Amirmahdi Dehghan Anari 2
1 Ph.D. in International Law, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran.
2 Master's student in International Law, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In recent decades, international investment treaties have faced significant criticism for imposing restrictions on governmental regulatory rights and the implementation of public policies, particularly within the framework of public law related to human rights and public interests. The primary issue of this research, from the perspective of public law, is to examine the extent to which human rights considerations and public interests are reflected in investment treaties, especially Iran's bilateral investment treaties, and to achieve a balance between the public obligations of states in safeguarding public interests and human rights on one hand, and the protection of foreign investors' rights on the other. This article, utilizing a descriptive-analytical method and a comparative approach within the framework of public law, examines and analyzes the provisions of Iran's investment treaties and compares them with modern international treaties such as CETA, CEPA, and European and American models. The research findings indicate that Iran's investment treaties, compared to the new generation of treaties, pay less attention to public law principles such as governmental regulatory rights, compliance with human rights, and sustainable development goals, which could limit the public sovereignty of the state in the face of foreign investment requirements. Furthermore, this article examines the status of Iran's investment treaties and their challenges in protecting human rights and public interests from a public law viewpoint. It also analyzes how experiences from modern international treaties can be utilized to improve Iran's investment treaties and establish a balance between investors' rights and the human rights and public obligations of states.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Human Rights
  • Investment Treaties
  • Regulatory Rights
  • Iran Treaties
  • Public Interests

مراجع

افشاری، فاطمه و پتفت، آرین (1400). «موانع احیای حقوق عامه در حقوق ایران و راهکارهای تحقق مطلوب آن». فصلنامه دانش حقوق عمومی، دوره 10، شماره 33.
بهزادی پارسی، آرش و سیفی، جمال (1398). «رابطۀ میان حقوق سرمایه‌گذار خارجی و تعهدات بین‌المللی حقوق بشر و محیط‌زیست». مجله حقوقی بین‌المللی، دوره 36، شماره 61.
حمیدیان، حمید و رضایی، علی (1400). «تحلیل و بررسی رویکرد نوین حقوق سرمایه‌گذاری بین‌المللی نسبت به منافع عمومی دولت میزبان». پژوهش حقوق عمومی، دوره 23، شماره 72.
دبیرنیا، علیرضا؛ مؤمن، مهراد (1403). «منافع، مصالح و منابع عمومی از دریچه حقوق عمومی اقتصادی تطبیقی». حقوق عمومی تطبیقی، دوره 1، شماره 4.
رئیسی، لیلا و طهماسبی، مرضیه (1401). «چالش‌های پیش روی توسعه حقوق بشر در حقوق بین‌الملل سرمایه‌گذاری». مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، دوره 13، شماره 29.
سبحانی، محمدرضا؛ شهبازی، مهدی و جعفری، جلال (2019). «گستره حقوق بشر در رویه محاکم سرمایه‌گذاری بین‌المللی (مطالعه موردی مرکز داوری ایکسید)». تحقیقات حقوقی بین‌المللی، دوره 12، شماره 44.
صادقی، سید حسین (1393). «تعارضات بین قوانین موضوعه ایران و حقوق بشر». فصلنامه علمی مطالعات بیداری اسلامی، دوره 3، شماره 5.
فلسفی، هدایت الله (1374). «تدوین و اعتلای حقوق بشر در جامعه بین‌المللی». فصلنامه تحقیقات حقوقی، دوره 1، شماره 16-17.
فیروزی‌مندمی، فراز (2016). «جایگاه تعهدات حقوق بین‌الملل بشر در معاهدات دوجانبه سرمایه‌گذاری». پژوهش حقوق عمومی، دوره 18، شماره 51.
 هیود، اندرو (1393). «مقدمه نظریه سیاسی». ترجمه: عبدالرحمن عالم، چاپ سوم، نشر قومس.
 
 
Refrences
Abdulrahman (Translated by: Alam, A.) (2014). Introduction to Political Theory (3rd ed). Tehran: Qoqnoos Publishing. (In Persian)
Afshari, Fatemeh; Patfat, Arin (2021). "Obstacles to the revival of public rights in Iranian law and strategies for their optimal realization." Journal of Public Law Knowledge, Volume 10, Number 33. (In Persian)
Al Mulla, J. (2022). The Role of Human Rights in Investment Arbitrations: Towards a Closer Integration. Int'l Rev. L., 190.
Alvarez, G., & Park, W. (2003). The New Face of Investment Arbitration: NAFTA Chapter 11. Yale Journal of International Law, 28(2), 365–390.
Behzadi Parsi, Arash; Seifi, Jamal (2019). "The relationship between foreign investor rights and international human rights and environmental obligations." International Law Review, Volume 36, Number 61. (In Persian)
Choudhury, B. (2017). Spinning straw into gold: Incorporating the business and human rights agenda into international investment agreements. University of Pennsylvania Journal of International Law, 38(2), 425–467.
Dabirnia, Alireza; Mo'men, Mehrad (2024). "Interests, considerations, and public resources through the lens of comparative public economic law." Comparative Public Law, Volume 1, Number 4. (In Persian)
Dolzer, R., & Schreuer, C. (2012). Principles of International Investment Law (2nd ed.). Oxford University Press.
Dupuy:-M., Petersmann, E.-U., & Francioni, F. (2009). Human Rights in International Investment Law and Arbitration. Oxford University Press.
Eide, A. (1987). The Right to Adequate Food as a Human Right. Human Rights Study Series, 1: 24.
Falahi, E. (2021). Protection of Human Rights in the International Investment Regime: A Critical Survey with a view into the Iranian Foreign Investment Experience (Master's thesis, Queen's University (Canada).
Falsafi, Hedayatollah (1995). "Development and promotion of human rights in the international community." Journal of Legal Research, Volume 1, Number 16-17. (In Persian)
Firoozi Mandami, Faraz (2016). "The place of international human rights obligations in bilateral investment treaties." Public Law Studies, Volume 18, Number 51. (In Persian)
Hamidian, Hamid; Rezaei, Ali (2021). "Analysis and evaluation of the modern approach of international investment law toward the public interest of the host state." Public Law Studies, Volume 23, Number 72. (In Persian)
ILC Draft Articles on State Responsibility. (2001).
Kube, V., & Petersmann, E. U. (2018). Human rights law in international investment arbitration. In General principles of law and international investment arbitration (pp. 221-268). Brill Nijhoff.
Occidental Petroleum v. Ecuador, ICSID Case No. ARB/06/11, Award (2012).
Raeisi, Leila; Tahmasebi, Marzieh (2022). "Challenges facing the development of human rights in international investment law." Contemporary Comparative Law Studies, Volume 13, Number 29. (In Persian)
Sadeghi, Seyed Hossein (2014). "Conflicts between Iran’s statutory laws and human rights." Scientific Journal of Islamic Awakening Studies, Volume 3, Number 5. (In Persian)
Shelton, D. (2015). Advanced Introduction to International Human Rights Law. Edward Elgar Publishing: 34.
Simma, B. (2011). Foreign investment arbitration: a place for human rights?. International & Comparative Law Quarterly, 60(3), 573-596.
Sobhani, Mohammadreza; Shahbazi, Mehdi; Jafari, Jalal (2019). "The scope of human rights in the practice of international investment tribunals (Case study: ICSID Arbitration Center)." International Legal Research, Volume 12, Number 44. (In Persian)
Steininger, S. (2020). The role of human rights in investment law and arbitration: state obligations, corporate responsibility, and community empowerment. Max Planck Institute for Comparative Public Law & International Law (MPIL) Research Paper, No. 2020-16.
UNCTAD. (1998). Bilateral Investment Treaties in the Mid-1990s.
UNCTAD. (2000). World Investment Report.
UNCTAD. (2020). Investment Policy Framework for Sustainable Development. United Nations Publication.
United Nations. (1948). Universal Declaration of Human Rights.
United Nations. (1966). International Covenant on Civil and Political Rights; International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار